गंगाराज मुकारुङ राई नेपाली सेनाका कर्णेल हुन् । कर्णेल राईले काठमाडौंको छाउनीमा रहेको आर्मी हस्पिटलको प्रशासन रजिष्ट्रारको भूमिका निर्वाह गर्दै आएका छन् । 

९२ वर्षअघि चन्द्रशमशेरको पालामा निर्मित मिलिट्री हस्पिटलमा ६३५ शय्या छन् । हस्पिटलमा २ सय चिकित्सक र त्यति नै स्टाफ नर्स कार्यरत छन् । कर्णेल राईसँग मेरो जीवनका लागि कुराकानी गरिरहँदा अस्पतालमा ४ सय ५५ बिरामी उपचाररत थिए ।

उनी तेस्रो गीतिसंग्रह प्रकाशन तयारीमा छन् । ‘इलामे सहर चियाबारी राम्रो त्यही पर घर हाम्रो’ जस्तो लोकप्रिय गीत लेख्दै आएका गीतकारसमेत रहेका कर्णेल गंगाराज मुकारुङ राईसँग रातोपाटीको मेरो जीवनका लागि दीपेन्द्र राईले गरेको कुराकानी : 

मेरो खाना
विशेषतः दालभात, तरकारी र कुखुराको मासु मन पर्छ । खानका रेष्टुरेन्ट यदाकदा पुग्ने गर्छु । रेष्टुरेन्ट पुगिहाल्दा मःम, सेकुवा रोजाइमा पर्छन् । पकाउने रुचि भए पनि ढंग छैन । तर पनि सामान्य खाना पकाउँछु । 

मेरो पोसाक
सकेसम्म कटनको पोसाक मन पर्छ । पोसाक ‘लुज’ हुनुपर्छ । लगाउँदा सजिलो हुनुपर्छ । पोसाकमा वार्षिक खर्च १०÷१५ हजार रुपैयाँ होला । नीलो सर्ट, खैरो रङको पाइन्ट मन पर्छ । समय छैन भने रेडिमेड किन्ने गर्छु नत्र कपडा किनेरसमेत सिलाउने बानी छ । तर, धेरैजसो रेडिमेड पोसाक नै किन्दै आएको छु । यात्रामा निस्कँदा पिक्याप लगाउन सजिलो लाग्छ । 

मेरो फिटनेस
समय भएमा एक÷डेढ घन्टा हिँड्छु । दिन बिराएर कार्यालयमा एक घन्टा जिम गर्छु । एक घन्टा साउना लिन्छु । डाइटिङ छैन । 

मेरो अध्ययन
एलेन ठुले राईको ‘लोहोरुङ राईहरू’ नामक किताब पढ्दै छु । जीवनी, संस्मरण विधाका किताब पढ्न जाँगर चल्छ । गीतिसंग्रह प्रकाशन तयारीमा जुटेको छु । मेरो निजी पुस्तकालयमा झन्डै दुई सय किताब होलान् ।

मेरो घुमफिर
घुमफिरमा असाध्यै रुचि छ । आठ÷नौ जिल्लाबाहेक नेपालका सबै जिल्ला पुगेको छु । झन्डै २० देश घुमेको छु । घुमेकामध्ये इजरायल असाध्यै मन पर्यो । सफासुग्घर, अनुशासित देश हो– इजरायल । एकपटक जापान र अमेरिका पुग्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ । 

मेरो फुर्सद
अत्यन्तै व्यस्त छु । अस्पतालमा परेकाले बिदा लिन पाउँदिनँ । महिनामा दुई दिनभन्दा बढी बिदा लिन पाइँदैन । फुर्सद भइहालेमा पत्रपत्रिका पढ्ने, सानी नातिनी छन्, उनीसँग खेलेर रमाउँछु । काठमाडौंमै रहेकाले परिवारलाई धेर÷थोर समय दिन पाएको छु । २० वर्षपहिले हलसम्म पुगेर चलचित्र हेर्ने गर्थें । प्रविधि विकाससँगै हिजोआज घरमै हेरिन्छ । महिनामा एकपटक मुस्किलले रेष्टुरेन्ट पुगेर खाइन्छ । 

मेरो खेलकुद
फुटबल असाध्यै मन पर्छ । घरमा सबैले क्रिकेट हेरे पनि मचाहिँ बुझ्दिनँ । हेर्न अल्छी लाग्छ । ‘सिभिल लाइफ’ मा क्याम्पस पढ्दासम्म खेलें । सैनिक जीवनमा पनि क्षेत्रीयस्तरसम्म फुटबल खेलेको थिएँ । ब्राजिल, अर्जेन्टिना र जर्मनीका फुटबल टिम मन पर्छन् । 

मेरो मोबाइल
दुई मोबाइल सेट प्रयोग गरेको छु । आइफोन फाइभ भाइले उपहार दिएका हुन् । अर्को साधारण सेट हो । यसको सात÷आठ हजार परेको थियो । 
फुर्सदमा भाइबर, फेसबुक, मेसेन्जर प्रयोग गर्छु ।

मेरो टीभी
टीभी हेर्दा समाचारले प्राथमिकता पाउँछ । कार्यालयबाट फर्केपछि बेलुका टीभी हेर्ने साइत जुर्छ । घरमा रहेको सोनीको ३३ इन्चको टीभी छ । 

मेरो चलचित्र
पछिल्लो समय ‘छक्कापन्जा’ हेरेको थिएँ । त्यतिबेला हेरेको माइतीघर, सिन्दुर र मासुम असाध्यै मन परेको थियो । सबै कलाकार मन परे पनि दयाहाङ राईको अभिनय जीवन्त लाग्छ । टेलिशृंखलाका कलाकार पनि मन पर्छन् । 

मेरो रोग
युरिक एसिड पारिवारिक रोग नै हो । उच्च रक्तचापले समातेपछि औषधि सेवन गर्दै आएको छु । सालिन्दा एकपटक ‘होलबडी चेकअप’ गराउँछु । 
दैनिक शारीरिक अभ्यास गर्ने र खानपानमा ध्यान दिए तन्दुरुस्ती रहन सकिन्छ । म बेलुका दुई रोटीमात्रै खान्छु । बिहान एक गिलास दूध पिउँछु ।

मेरो भाषणशैली
कुशल वक्ता नभए पनि आफूले गर्न खोजेको विषयवस्तु प्रस्तुत गर्छु । सुन्नेले मैले भन्न खोजेको विषयवस्तु बुझिन्छ भन्छन् । आफूलाई थाहा नभए पनि भाषण गर्दा ‘अँ, अँ’ भन्छु कि जस्तो लाग्छ । आक्रामक भाषण कहिल्यै गर्दिनँ । भाषण गरेकै आधारमा विवादमा तानिएको छैन तर कहिलेकाहीं सम्बन्धितले नबुझ्दा वा मैले बुझाउन नसक्दा स्टाफ अफिसरमा सामान्य विवाद हुन्छ ।

मेरो मापसे
दैनिक नगरे पनि चाडबाड र साथीभाइबीच जमघटमा मापसे गर्छु । पहिले÷पहिले जे पनि खाइन्थ्यो, पछिल्लो समय भोड्का खाने गरेको छु । सामान्यतया दुई पेगसम्म खाने गर्छु । 

मेरो संगीत
आफू गीतकार भएकाले गीत असाध्यै सुन्छु । अंग्रेजीमा नयाँ, हिन्दीका पुराना गीत सुन्छु । नेपाली गीत धेरै सुन्ने बानी परेको छ । नारायणगोपाल, दीप श्रेष्ठ, राजेशपायल राई, मेलिना राई, अञ्जु पन्तलगायतको आवाज कर्णप्रिय लाग्छन् । 
गीतकार र सुनेका हिसाबले पनि गीत गुनगुनाउँछु । स्वर नभए पनि गीत गाउन मन लाग्छ । 

मेरो भूल
जीवनमा पश्चाताप लाग्नेगरी भूल गरेको सम्झना छैन । तर, कहिलेकाहीं अन्जानमै कार्यालयीय काममा आफूले भनेको सम्बन्धितले नबुझ्दा आफूले सामान्य भूल गरेको अनुभूति हुन्छ । 

हाम्रो गुरुआमा जयलक्ष्मी राई हुनुहुन्थ्यो । उहाँ कडा स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । उहाँबाट धेरैपटक पिटाइ खाएको थिएँ । 

संवत् २०३५ तिर हुनुपर्छ । म भोजपुर फर्कन लागेकाले चिट्ठी लिन साथीको डेरा पुगेको थिएँ । त्यहाँ विवाद भइरहेको रहेछ । के विषयमा विवाद परेको थियो मलाई थाहा भएन । प्रहरी जम्मा भएका थिए । म त्यहाँ पुग्दा स्थानीयले यो मानिस पनि हो भनेर त्यत्तिकै अभियोग लगाएपछि मलाई प्रहरीचौकीसम्म पुर्याए । तात्कालिक समयमा गल्ती नै नगरी सजाय पाएको थिएँ ।

मेरो घर
म बस्दै आएको घर ०६५ मा बनाएको हुँ । घर आफ्नै कमाइले बनाएको थिएँ । धेरै पैसा थिएन । थोरैभन्दा थोरै पैसामा घर कसरी बनाउन सकिन्छ भनेर इन्जिनियरसँग सल्लाह गरें । त्यस्तै ३०÷४० लाख रुपैयाँ घर ठडिएको हो । वास्तुशास्त्र हेराइनँ । केवल घामपानीबाट ओतिन सकिने घर बनेको छ ।

मेरो राशी
मेरो राशी कुम्भ हो । ग्रहदशा राम्रै छ । मेरो जन्मदिनमा ग्रहशान्ति गराउँछु । लगाइरहेको नीलम हो । ज्योतिषशास्त्रअनुसार माझीऔंलामा नीलम लगाउँदा राम्रो हुन्छ भनेर लगाएको हुँ । घरपरिवारमा धार्मिक संस्कारमा जोड थियो । परिवारले हिन्दु र किरात धर्मलाई आत्मसात् गरेको थियो । हिन्दु धर्मको प्रभाव अलि बढी थियो । त्यसको छाप ममा पनि छँदै छ ।

मेरो सौन्दर्यचेत
कपालमा कहिलेकाहीं तेल लगाउँछु । फेसियल गर्दिनँ । अनुहारमा क्रिम लगाउने बानी छैन । निबियाको ‘बडी स्प्रे’ प्रयोग गर्छु । दिन बिराएर साउना बस्छु ।

मेरो प्रेम
मैले प्रेमविवाह गरेको हुँ । त्यतिबेला श्रीमतीको दाजु मेरो साथी हुनुहुन्थ्यो । साथी भएपछि उहाँको घर गइन्थ्यो । त्यहाँ श्रीमतीसँग देखादेख भयो । देखादेख भएपछि मन परापर भयो । त्यसपछि बिहेको कुरा उठ्यो । कुरा चलाइयो । बुवाआमाले दिनुभयो भनेमात्रै म बिहे गर्छु भन्ने श्रीमतीको भनाइ थियो । लामो समय प्रेम गर्यौं । पछि माग्न गयौं । परिवारबाट हुन्छ भन्ने उत्तर आयो । त्यसपछि बिहे गर्यौं ।

मेरो सपना
मुलुक प्राकृतिक स्रोतसाधनले सम्पन्न छ । हामी मिहिनेती र बहादुर पनि छौं । प्राकृतिक स्रोत साधनले सम्पन्न भए पनि हामी दुःखी छौं । 
मैले बोल्न मिल्छ कि मिल्दैन तर मुलुक सञ्चालन गर्ने सिष्टम भएन कि भन्ने लाग्छ । हिजोआजको संस्कार ३०÷३५ वर्षअघिको भन्दा फरक छ । ३५ वर्षअघि काठमाडौंका सडकमा भेटिएका स÷साना वस्तु हामीले प्रहरीचौकीमा लगेर बुझाउँथ्यौं । हिजोआज भेटिएका पाउनु त परै जाओस्, हिँड्दाहिँड्दै खल्तीबाटै हराउन थालेको छ ।

तर, सिष्टममात्रै बसाउने हो भने नेपाललै संसारकै नमुना देश बनाउन सकिन्छ ।

मेरो परिवार
परिवारमा मसहित श्रीमती सम्झना खालिङ राई, छोरी आयामिका मुकारुङ राई, छोरो अनिकेत मुकारुङ राई र नातिकी छन् । छोरी स्नातकोत्तर अध्ययनरत छन् भने छोरोले दस जोड दुईको अध्ययन सकेको छ । 

मेरो मृत्यु
मृत्यु प्राकृतिक नियम हो । मृत्युदेखि डर लाग्दैन । 

घरछेउ (भोजपुर) मा खोला थियो । खोलामा दह बनेको हुन्थ्यो । हामी दहमा पौडी खेल्थ्यौं । स्कुल बिदाका दिन भतिज शरद मुकारुङ राईसँग पौडी खेल्न त्यही दहमा पुग्यौं । दह गहिरो थियो । म ‘स्वीमर’ हुँ । म दहमा पसें । शरद ‘ननस्वीमर’ थिए । उनी बाढीले बगाएको सुकेको भालुबाँस समातेर दहको छेउछेउ पौडिन थाल्यो । 

म दहमा भित्रबाहिर गर्दै गएँ । एकछिनपछि हेर्दा भजित देखिनँ । चिन्ता लाग्यो । दहबाहिर निस्केर चिच्याउँदा दहको सबैभन्दा गहिरो ठाउँमा फुत्त निस्केर उसले हात दियो । म समात्ने प्रयासरत छु । उसलाई पानीले घुमाउँदैघुमाउँदै म रहेको ठाउँमा ल्याइपुर्यायो । वनमाराको बुटा समातेर, बाढीले बगाएर ल्याएको निगालोको लठ्ठी दिएँ । उसले एक हातले लठ्ठी र अर्को हातले मलाई समात्यो । म पनि बुट्टासँग दहमा पसें ।

हामी दहबाट फुत्त निस्कन्छौं, डुबाइहाल्छ । किनकि उसले मेरो काँधमा टेकेको थियो । मलाई छोड न छोड म तँलाई निकाल्छु भन्दा पनि उसले छाडेन । दुवैले पानी खाएका थियौं । तर बाँच्ने दिन, म जति तल पुग्थें, ‘जम्प’ गर्नुपर्छ भन्ने मलाई थाहा थियो । मैले त्यसै गरें । म दहछेउको त्यस्तो ठाउँमा पुगेछु, खुट्टाको बूढीऔंलाले टेक्दा आँखाआँखासम्म पानी थियो । बिस्तारै घुमाउँदैघुमाउँदै मैले भतिजलाई उद्धार गरेको थिएँ ।

अस्पतालमै काम गर्ने भएकाले मृत्युसँग संघर्ष गरिरहेका धेरै बिरामी देखेको छु । मृत्यु पारिवारिक बोझ र आफूलाई हीनताबोध हुने नहोस् ।